ประวัติอำเภอกุมภวาปี 
กุมภวาปีฐานะเป็นเมือง จะตั้งขึ้นเมื่อใดไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัด แต่จากตำนานพื้นเมือง " ผาแดงนางไอ ่" ได้กล่าวว่า
................ เมืองกุมภวาปีมีมาแต่สมัยขอมเรืองอำนาจ ในดินแดนแห่งนี้ มีชื่อเดิมว่า " ชีตานคร " หรือ
" เพตานคร " ปกครองโดยพญานาค
ที่ปลอมตัวขึ้นมาดูความงามของนางไอ่คำ ต่อมา
เมื่องชีตานคร ได้ล่มจมเพราะเกิดศึกชิงนางไอ่คำขึ้น ระหว่างท้าวผาแดง เมืองผาโพง
ภูเขาควายประเทศลาว กับท้าวพังคี บุตรพญานาค แห่งเมืองบาดาล ศึกครั้งนี้ทำให้
เมืองชีตานคร ล่มจมกลายเป็นหนองหานที่อำเภอกุมภวาปี
......... เท่าทุกวันนี้
เมื่อปลายรัชสมัยกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้มีกลุ่มชนจากท้องที่ต่างๆ เช่น กลุ่มของนายชาญ นางเลา หมื่นประเสริฐ ต้นตระกูล
" ชาญนรา " และกลุ่มของมหาเสนา ต้นตระกูล " ฮามไสย์ " เป็นต้น ได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานอยู่บริเวณลุ่มน้ำหนองหานเนื่องจากอยู่ใกล้หนองน้ำใหญ่
มีปลาชุกชุม ประชาชนจึงมีอาชีพปั้นหม้อดินเผา และจับปลาน้ำจืด หมู่บ้านนี้ชื่อ " บ้านบึงหม้อ "
ในสมัยรัชกาลที่ 5 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระวรฤทธิฤาไชย ผู้ครองเมืองได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานตราตั้งเมืองนี้เป็นทางการ
ว่า " กุมภวาปี " เพื่อให้สอดคล้องกับภูมิประเทศและชื่อหมู่บ้าน ซึ่งมาจากคำว่า " กุมภะ " แปลว่าหม้อ กับ" วาปี " แปลว่า หนองหรือบึง
คำว่า " กุมภวาปี " นามนี้ จึงปรากฏหลักฐานตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา และจากบันทึกการตรวจราชการ ของสมเด็จพระบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมหาดไทยคนแรก ซึ่งได้มาตรวจราชการมณฑลอุดร และมณฑลอีสาน (อีสาณ) ได้บันทึก
การเสด็จตรวจราชการและจัดพิมพ์ไว้เมื่อปีวอก พ.ศ.2463 มีความตอนหนึ่งว่า " ข้ามห้วยอ้ายเต้นถึงเขตร เมืองกุมภวาปี เมืองนี้ยกเอาบ้านบึงหม้อ
ตั้งขึ้นเปนเมืง เมื่อรัชกาลที่ 5 พระวรฤทธิฤาไชย ผู้ว่าราชการเมืองกุมภวาปี มารับ........... "
ในปี พ.ศ. 2440 รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้กระทรวงมหาดไทย รวมเมืองกุมภวาปี หนองหาน หนองบัวลำภู และบ้านหมากแข้ง ตั้งขึ้นเป็น
จังหวัดอุดรธานี เมืองกุมภวาปี จึงมีฐานะเป็นอำเภอ ขึ้นตรงต่อจังหวัดอุดรธานี โดยมีที่ว่าการอำเภอกุมภวาปี ตั้งอยู่ที่บ้านน้ำฆ้องตำบัลพันดอน
ปัจจุบันชาวบ้านนิยมเรียกว่า " เมืองเก่า " และมีพระประสิทธิสรรพกร (บุปผา สีหะไตร) เป็นนายอำเภอคนแรก
ต่อมาระหว่าง พ.ศ.2468 - 2472 ร.อ.อ.หลวงนิคมพรรณษเขต (เขียน สีหะอำไพ) นายอำเภอคนที่ 9 ได้ย้ายที่ว่าการอำเภอกุมภวาปี
จากบ้านน้ำฆ้อง มาตั้งที่บ้านดงเมือง หรือชาวบ้านเรียกว่า " เมืองใหม่ " ตำบลตูมใต้ (ตำบลกุมภวาปี ในปัจจุบัน) โดยมีเหตุผล 4 ประการ คือ
1. ที่ตั้งเมืองเก่าเป็นที่ลุ่ม ถูกน้ำท่วมในฤดูน้ำหลาก และขาดแคลนน้ำในฤดูแล้ง
2. ที่ตั้งเมืองใหม่ น้ำท่วมไม่ถึง ประกอบกับตั้งอยู่ริมน้ำปาว มีความอุดมสมบูรณ์ ตลอดปี
3. ที่ตั้งเมืองใหม่เป็นศูนย์กลางของทุกตำบล เหมาะแก่การขยายแหล่งชุมชนในอนาคต
4. เพื่อสร้างเมืองใหม่รองรับกับทางรถไฟ สายใหม่ ที่แยกจากเส้นทางอุดรธานี ผ่านดงเมืองสู่สกลนครและนครพนม
ที่มา..ศูนย์ข้อมูลที่ว่าการอำเภอกุมภวาปี.....ศน.สุริยนต์..ผู้รวบรวม.....************************* กลับหน้าแรก
